کتاب سمفوني مردگان : باب‌میل دوستداران رمان غم‌انگیز و تراژدیک

برای دوست‌داران رمان خبری خوش‌تر از این نمی‌تواند باشد که رمان‌هایی به آن‌ها معرفی کنند که به جرات می‌توان گفت آن‌ها را میخ‌کوب خواهد کرد. کتاب سمفونی مردگان اثر عباس معروفی از آن دست رمان‌هایی است که می‌توانم با اطمینان به شما بگویم که یکی از بهترین رمان‌های ایرانی موجود است.

رمان سمفونی مردگان; یک داستان بسیار غم‌انگیز و تراژدیک

بگذارید قبل از هرچیزی یک نکته را به شما بگویم، قبل از خواندن این رمان خودتان را کاملا برای یک داستان بسیار غم‌انگیز و تراژدیک آماده کنید. اگر به رمان عاشقانه علاقه دارید صادقانه بگویم این نه تنها عاشقانه نیست بلکه با خواندن آن بغض هم می‌کنید. داستان در مورد مردمانی است که روحشان مرده است و فقط راه می‌روند و نفس  می‌کشند اما آیا می‌توان گفت که آن‌ها زنده هستند؟ نه! آن‌ها مرده‌اند!

عباس معروفی در دهه‌ی شصت با چاپ رمان سمفونی مردگان در دنیای ادبیات و نویسندگی به شهرت رسید. داستان اردبیل سال ۱۳۵۵ در زمستانی سخت و سوزان را به تصویر می‌کشد که از توصیفات آن و وجود برف و کلاغ میتوان به تاریکی و شوربختی مردم شهر پی برد. فضای داستان شاید تا حدودی شما را به یاد رمان کوری بیاندازد.

البته این داستان نه تنها در مورد اردبیل بلکه سمبلی از تمام کشور ایران در آن سال‌ها است. در این رمان داستان زندگی خانواده‌ی اورخانی به زیبایی به تصویر کشیده شده است و به شما نشان خواهد داد که چه گونه سرنوشت هر یک بر دیگری تاثیر‌گزار بوده است.

داستان در مورد پسری است به نام آیدین. پسری بسیار اهل شعر و کتاب که در خانواده‌ای پدر سالار و سنتی به دنیا آمده است و مانند دیگر اعضای خانواده قربانی عقاید پوسیده می‌شود. آیدین دو برادر به نام‌های اورهان و یوسف دارد و یک خواهر دو قلو به نام آیدا نیز دارد.

در ادامه در مورد هر یک از این شخصیت‌ها جداگانه برای شما توضیح خواهیم دارد.

راوی داستان کیست؟

راوی در طول داستان چندین بار عوض می‌شود و داستان از زبان افراد متفاوت نقل می‌شود. در طول داستان با‌رها به گذشته سفر می‌کنیم و شاهد اتفاق‌های غم‌انگیز و عجیب گذشته‌ی این خانواده هستیم. این داستان پیچیدگی‌های بسیاری دارد که قلم روان عباس معروفی باعث شده نه تنها این پیچیدگی‌ها باعث خسته شدن خواننده نشوند، بلکه کاری کنند که نتوانید یک لحظه کتاب را زمین بگذارید.

این پیچیدگی باعث می‌شود مجبور شوید یک صفحه از کتاب را با‌رها و بارها بخوانید و هر بار چیز‌های تازه‌ای دستگیرتان شود. مطمئن باشید هر بار که این داستان را می‌خوانید، گویی با قصه‌ای متفاوت رو به رو می‌شوید و ابعاد جدیدی را کشف می‌کنید.

سمفونی مردگان داستان زندگی تک تک ما است و تا آخر داستان بارها و بارها برایتان پیش خواهد آمد که با هر اتفاقی به یاد قصه‌ی زندگی خود بیفتید و احساسات هر کدام از شخصیت‌ها را در وجود خود بیابید. سمفونی مردگان می‌تواند به شما کمک کند تا احساسات خاک خورده‌ی گوشه‌ی قلبتان که مدت‌ها بود آن جا خاک می‌خورد را بیرون بیاورید.

وقتی از آیدین داستان می‌پرسند که چرا انقدر کتاب می‌خوانی؟ پاسخ می‌دهد: برای این که خودم را پیدا کنم. با سمفونی مردگان می‌توانید خودتان را پیدا کنید.

شخصیت پردازی در رمان سمفونی مردگان

آیدین به معنای روشنایی و روح زنده‌ی خانواده

آیدین بر خلاف خواست پدر علاقه‌ی زیادی به درس و شعر داشت. او با تمام وجود از اعماق قلب خود شعر می‌گفت و بارها برای این کار مورد مجازات پدرش قرار گرفته بود. آیدین از پدر خود متنفر بود و به خواسته‌های وی عمل نمی‌کرد پدر نیز همواره سعی داشت آیدین را مطیع خود سازد.

در واقع آیدین در داستان دچار عقده‌ی ادیپ است که به گفته‌ی فروید در سنین ۳ تا ۵ سالگی به وجود می آید و بر مجموعه‌ای از تصورات و احوالات قلبی دلالت دارد که مربوط به عواطف کودک به نسبت به مادر و احساست پرخاشگرانه‌ی او نسبت به پدر می‌شود. آیدین در داستان نماینده‌ی نسل جوان و در نهایت قربانی تناقضات است.

پدر خانواده جابر اورخانی

جابر اورخانی مردی بود بسیار سرد و خشن و گویی شغلش تنها چیزی بود که در این دنیا به آن اهمیت می‌داد. پدر در تمام طول داستان با آیدین در کشمکش است و از او می‌خواهد درس را رها کنید و با او به حجره برود و از او کار یاد بگیرد.

در تمام طول داستان آیدین ترسی ناشناخته از پدر دارد که از آن به محبت مادر که همیشه پشت او بود پناه می‌برد. در نهایت آیدین نمی‌تواند تا انتهای داستان با پدر همانند سازی کند و در نتیجه این نفرت در دل او باقی می‌ماند.

جابر اورخانی مردی ریز‌جثه با صدایی بسیار بلند و رسا است. پدر که هیچ گاه نماز و قرآن خواندنش ترک نمی‌شود اما بسیار خرافاتی و درگیر عقاید پوچ و تو خالیست و در واقع از مذهب واقعی بویی نبرده. او در حق دختر و همسرش و همچنین آیدین بدی‌های بسیاری می‌کند.

اورهان پسر کوچک خانواده و نماینده‌ی نسل جدید با تفکرات سنتی

اورهان عزیز دردانه‌ی پدر بود. پسری بسیار مورد تایید پدر که پدرش معتقد بود پس از مرگش اورهان می‌تواند از تمام دارایی و حجره‌ی او مراقبت کند. اورهان تکیه‌ای بیش از حد به پدر و مادرش داشت و به وجود آیدین در حجره حسادت می‌کرد. اورهان دوست داشت آیدین سراغ درس و مشقش برود و او بتواند کل دارایی پدر را در دست بگیرد.

در نهایت این دیدگاه ماتریالیستی اورهان باعث طمع و از بین رفتن او می‌شود.

آیدا تای آیدین

آیدا دختر بسیار زیبای خانواده بود که به دلیل زیباییش در خانه حبس بود و نمی‌توانست از خانه بیرون برود. آیدا نماینده‌ی احساسات سرکوب شده‌ی جامعه بود.

خلاصه‌ی داستان

حالا که همه چیز را در مورد سمفونی مردگان می‌دانیم وقت آن رسیده که خلاصه‌ای کوتاه از داستان را در اختیار شما قرار دهیم تا بیشتر با فضای داستان آشنا شوید.

همان‌طور که پیش از این گفتیم داستان در بین سال های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۵ در اردبیل اتفاق میافتد و زندگی خانواده‌ی اورخانی را به تصویر می‌کشد. یوسف پسر بزرگ خانواده است. در زمان جنگ جهانی یوسف که همیشه در ایوان به تماشای چتر باز‌ها مینشست،  روزی تصمیم می‌گیرد که خودش با چتر سیاه پدر از بام بپرد.

یوسف در پی این حادثه شدیدا آسیب میبیند و تبدیل به موجودی می‌شود بین مرده و زنده. پس از آن داستان آیدین شروع می‌شود. آیدین به درس و مشق و ادامه‌ی تحصیل علاقه‌ی زیادی داشته اما پدر اصرار داشت آیدین درس را ول کند و با او به حجره بیاید. اورهان که پسر کوچک خانواده بود می‌خواست که خودش تنها وارث دارایی پدر باشد.

اورهان دوست داشت آیدین با درس و مشقش سرگرم باشد و خودش بتواند کنترل همه چیز را به دست بگیرد و صاحب حجره شود. در این میان آیدین با دختری ارمنی به نام سورملینا آشنا میشود که سرنوشت او را تغییر می‌دهد.

آیدا خواهر دوقلوی آیدین دختری بسیار زیباست که به خاطر زیباییش حق بیرون رفتن از خانه را نداشت. او در گوشه‌ای از آشپزخانه در عقاید سنتی بی‌پایه و اساس می‌پوسید. در میانه‌ی داستان آیدا در هفده سالگی بدون رضایت پدرش ازدواج می‌کند.

اتفاقات یکی پس از دیگری می‌افتند و سرنوشت شوم شخصیت‌های داستان را رقم میزند تا جایی اورهان قربانی طمع خود می‌شود و دیگران را نیز به نحوی قربانی خواسته‌های خود می‌کند.

نماد‌ها در کتاب سمفونی مردگان

در این داستان ما با نماد‌ها و تم‌های زیادی سر و کار داریم. یکی از این تم‌هایی که در داستان بسیار نمایان است تم برادرکشی است. نسل بشر در ابتدا با برادر کشی هابیل و قابیل پا به این دنیا گذاشته است که معروفی قصد دارد آن را در داستانش با تصمیم اورهان به قتل یوسف و آیدین نمایان کند.

از دیگر تم‌های این داستان زن ستیزی است. زن ستیزی در این داستان به وفور به چشم می‌خورد. عقاید خرافی‌ای که باعث شده زن در گوشه ای از خانه بنشیند و در تنهایی بپوسد و یا در نهایت تصمیم به خودکشی بگیرد.

با خواندن این داستان بیشتر متوجه نماد‌ها و پیام های داستان خواهید شد که چه معروفی چه زیرکانه پیام‌هایی را در آن‌ها گنجانده است تا شما بیشتر بتوانید خود را به شخصیت‌های کتاب نزدیک کنید. هرچند مطمئن هستم با خواندن این کتاب و بررسی هر یک از شخصیت‌های داستان یاد خود و یا یکی از اطرافیان‌تان خواهید افتاد.

سخن آخر

در نهایت باید به شما بگویم که سمفونی مردگان یک شاهکار است که می‌تواند در‌های جدیدی را از ادبیات داستانی به روی شما باز کند. اگر می‌خواهید کتابی بخوانید که تا پایان عمرتان متن داستان و جمله‌های بسیار زیبای آن را فراموش نکنید پس به شما تبریک می‌گویم چون شما آن کتاب را پیدا کرده‌اید.