مروری بر پر فروش‌ ترین و معروف ترین کتاب های آلبر کامو

سال 1938 جدیدترین اثر کامو روانه بازار شد. این اثر نشان داده آلبر کامو نمایشنامه نویس متبحری در دوره خود بوده است. موفق ترین نمایشنامه وی در واقع تعدادی نمایشنامه هستند که درون یک نمایشنامه جای گرفته اند. کالیگولا یک اثر فشرده و برداشت آزادی از نحوه حکمرانی در امپراطوری روم بوده که توسط سوتونیوس توصیف شده است.

راوی داستان، سوتونیوس، پس از مرگ خواهر و معشوقه‌اش به توصیف بخش‌های مختلف نمایشنامه می‌پردازد. این موضوع مرگ و میر راوی را با نوعی پوچی درگیر می‌کند. همین فلسفه نیستی و بدشانسی انسان در این دنیا او را گریبانگیر داستان جذابی می‌کند.

شخصیت اصلی کتاب‌های آلبر کامو ریشه تاریخی قوی و مستندی داشته‌اند. مثلا کالیگولا فردی است که قتل را نیز یکی از هنرهای زیبا به حساب می‌آورد و از اشخاص سیاه این داستان به شمار می‌رود. بنابراین فضای کالیگولا تیره و متفاوت است.

در تاریخ درباره کالیگولا زیاد می‌خوانید. گفته می‌شود کالیگولا با نام کامل گایوس ژولیوس سزار کالیگولا آگوستوس ژرمانیکوس سومین امپراتور روم می‌زیسته که در سال‌های ۳۷ الی ۴۱ میلادی حکم‌رانی می‌کرد. او در میان رومیان به عنوان یک ولیعهد محبوب و سردار دلیر لشکر روم شناخته می‌شد و سلطنت با عدل و داد او بر این محبوبیت افزود.

محبوبیت کالیگولا موقتی بوده و بعد از چند ماه به خاطر مرگ خواهرش که با او ازدواج کرده است، دچار جنون می‌شود. همین موضوع داستان را به بیراهه‌های غیر قابل پیش بینی برای مخاطب می‌کشاند.

ابوالحسن نجفی مترجم این کتاب به زبان فارسی بوده است. بخشی از توضیحات روی جلد کتاب، کنکاش مفهوم پوچی را که در این کتاب صورت گرفته به خوبی به مخاطب نشان می‌دهد:

"دور و بر من هرچه هست دروغ است و من می‌خواهم که مردم با راستی زندگی کنند . وسیله آن را هم دارم تا آن‌ها را وادارم که با راستی زندگی کنند؛ چون می‌دانم که آن‌ها چه ندارند. آن‌ها معرفت ندارند. معلمی می‌خواهند که بدانند چه می‌گوید. در سرتاسر امپراتوریِ روم تنها کسی که آزاد است منم. بروید و به روم اعلام کنید که عاقبت به موهبت آزادی رسیده است و با این آزادی آزمون بزرگی آغاز می‌شود."

"بیگانه" احتمالاً شناخته شده ترین رمان کامو به شمار می‌رود. موضوع داستان حول شخصیت اصلی یعنی مورسو، کارمند فرانسوی اهل الجزیره می‌چرخد که از دروغ گفتن امتناع می ورزد. مورسو روزی از طریق تلگرام متوجه مرگ مادرش می‌شود و در مراسم تشییع جنازه، خوردن قهوه و سیگار کشیدن او جلب توجه می‌کند.

بعدها که مورسو به اتهام قتل یک مرد عرب تحت تعقیب قرار می‌گیرد تمام رفتارهایش در مراسم تشییع جنازه علیه او استفاده می‌شود. همان طور که می‌بینید داستان‌های ساده سوژه کتاب‌های آلبر کامو قرار گرفته‌اند!

درباره شخصیت شناسی مورسو دیدگاه‌های متفاوتی منتشر شده است. برخی معتقدند مورسر نمی تواند هیچ یک از جواب‌های مرسوم به سوالات زندگی و چگونگی روند حاکم بر دنیا را بپذیرد. از آنجایی که روند دنیا در عصر اخیر با دورویی و نیرنگ همراه بوده مورسو هم با این دورنگی وارد جنگ می‌شود.

مورسو از دید انسانی فردی آزاده و درست‌کار به نظر می‌رسد. او نمی‌تواند فساد سیستم دولتی، روابط و پارتی بازی حکومتی را بپذیرد. انگار که مورسو در دنیایی جداگانه زندگی کرده و با ورود به زمین، از دغدغه‌های دروغین و ریاکاری مردم گلایه دارد.

آن چه که کتاب‌های آلبر کامو را جذاب‌تر می‌کند لحن نویسنده در شروع و پایان بندی داستان است. جسارت او دقیقا از آن جایی شروع می‌شود که با بی‌تفاوتی کامل مرگ مادرش را به مخاطب گزارش می‌کند. همین موضوع مقدمه پوچ گرایی است که کامو با ظرافت هر چه بیش‌تر در قالب این کتاب روایت کرده است.

این بی‌تفاوتی نویسنده در پاراگرافی به یاد ماندنی از کتاب به خوبی به تصویر کشیده می‌شود:

"یاد داستانی می‌افتادم که مامان راجع به پدرم تعریف می‌کرد. پدرم را هیچ‌وقت ندیده بودم. شاید تنها چیزی که راجع به پدرم می‌دانستم همان داستانی بود که مامان برایم دوباره و دوباره تعریف می‌کرد: رفته بود تماشای اعدام یک قاتل. از همان فکر رفتن حال تهوع پیدا کرده بود. اما به هر شکل رفته بود. وقتی برگشته بود نصف روز بالا می‌آورد. آن‌وقت‌ها یادم می‌آید که کمی از پدرم حالم به هم می‌خورد. اما حالا می‌فهمم؛ کاملا طبیعی بود. نمی‌دانم چه‌طور قبلا متوجه نبودم که هیچ‌چیز مهم‌تر از اعدام نیست و در واقع اعدام تنها چیزی است که آدم باید با توجه دنبالش کند! اگر روزی روزگاری می‌توانستم از این زندان بیرون بیایم می‌رفتم و هر اعدامی را تماشا می‌کردم."

سه گانه پوچی کامو را خوانده‌اید؟ هسته اصلی پوچی در رساله بلندبالای افسانه سیزیف آلبر کامو نهایت هنرنمایی او بوده است. او می‌خواهد بداند آیا بدون وجود خدا می‌توان ارزش‌های معناداری در این جهان یافت یا نه. جالب‌تر این که در کتاب‌های آلبر کامو هر چند که برای پاسخ به این سوال تلاش زیادی به کاربرده شده، اما همه آن‌ها به بیراهه ختم شده‌اند.

کامو با نتیجه گیری از پوچی بی پایانی که در زندگی جریان دارد توانسته تمام تلاش خود را برای اثبات پوچی در دنیا زیر سوال ببرد. به زبان دیگر افسانه سیزیف که اغلب به عنوان رساله ای فلسفی اشتباه گرفته می‌شود، کشف تجربه پوچی یک انسان است.

اما اسامی مختلف کتاب‌های کامو همیشه سوال برانگیز بوده‌اند؛ سیزیف، کالیگولا و ... سیزیف قهرمانی در تاریخ یونان بوده است. در اساطیر یونان سیزیف به‌خاطر فاش‌کردن راز خدایگان محکوم شد تا این که تخته سنگی را به دوش می‌گیرد و تا کوه می‌برد. اما همین که به قله رسید، سنگ به پایین می‌غلتد و سیزیف باید دوباره این کار را انجام دهد.

این داستان عبرت آموز آن هم وقتی که از زبان کامو و در قالب یکی از کتاب‌های آلبر کامو روایت می‌شود قطعا ارزش خواندن دارد. شروع تاثیرگذار این داستان، خوانندگان را به یاد آثار دیگر کامو نظیر "بیگانه" می‌اندازد:

"تنها یک مسئله فلسفی واقعاً جدی وجود دارد و آن هم خودکشی است. تشخیص این که آیا زندگی ارزش زیستن دارد یا نه، که در واقع بنیادی ترین سوال فلسفی است. باقی چیزها، مثلاً این که جهان دارای سه بعد و عقل دارای نه یا دوازده مقوله است، مسائل بعدی و دست دوم را تشکیل می‌دهند."

این کتاب با عنوان "قصد متقابل" در فرانسه نیز شناخته می‌شود. داستان زندگی مرد ثروتمندی را روایت می‌کند که به خانه خود در چکسلواکی برمی‌گردد. او در برگشت متوجه می‌شود مادر و خواهرش مهمانسرایی را برای مدیریت مخارج مدیریت می‌کنند که در آن تاجران را به قتل می‌رسانند.

در این میان پسر این خانواده که از کودکی از آنها جدا شده، تصمیم می‌گیرد خودش را به آنها بشناساند. به دنبال همین اقدام او داستان‌های جالبی شکل می‌گیرند.

نکته جالب داستان افشای هویت شخصیت اول به صورت غیرمستقیم به مادر و خواهرش است. همین موضوع باعث می‌شود تا مادر و خواهر درگیر جنایتی با همکاری یکی از اعضای دیگر این خانواده یعنی پسر یا برادرشان شوند!

اهداف کامو در نگارش این نمایشنامه ارزشمند است. او با این داستان خطر فردگرایی افراطی و سو برداشت‌های شخصی را به ما گوشزد می‌کند.

طاعون از دیگر کتاب‌های آلبر کامو بوده که بر اساس نظریه اگزیستانسیالیسم نگاشته شده است. اگزیستانسیالیست‌ها معتقدند زندگی بی‌معناست؛ مگر اینکه شخص به آن معنا دهد.

بعضی مواقع اگزیستانسیالیسم با پوچ‌گرایی اشتباه گرفته می‌شود. پوچ‌گرایان معتقدند زندگی هدف و معنایی ندارد؛ درحالی‌که عقیده هستی‌گرایان بر این است که انسان خودش باید به زندگی معنا ببخشد. با وجود این که آلبر کامو متفکر مکتب اگزیستانسیالیسم شناخته می‌شود اما خودش همیشه این دیدگاه را رد می‌کند!

آلبر کامو کتاب طاعون را در سال ۱۹۴۷ نوشت و هرگز تصور نمی‌کرد تا این حد محبوب و شناخته شود. این اثر آن‌قدر به حال‌وهوای امروز ما نزدیک است که هنگام خواندن کتاب احساس می‌کنید در لحظه به لحظه آن حضور داشته‌اید!

سیر داستانی طاعون آرام بوده و با گذشت زمان نشانه‌های ترسناک و مرموز یک بیماری در کتاب آشکار می‌شود. چهره‌ی طاعون‌زده‌ شهر و قرنطینه شدن آن باعث عکس‌العمل‌های جالبی از طرف مردم شهر می‌شود. وقتی که به ساختار کتاب دقت می‌کنیم کم کم باورمان می‌شود که کامو اکنون هم عصر ما بوده و شاهد اتفاقات این دوره است. به همین دلیل است که با این دقت و ریزبینی وقایع را در " طاعون" روایت کرده است!

کتاب‌های آلبر کامو در قلب جریان‌های روزمره پدید آمده‌اند. هیچ داستان فراواقع گرایی و ناملموسی در این کتب وجود ندارد. کامو با دل و جانش موضوعاتی از قبیل حکومت نظامی را لمس کرده و در نمایشنامه‌اش با ما به اشتراک می‌گذارد!

داستان از حکومت نظامی که در شهر کادیز اسپانیا برقرار شده آغاز می‌شود. هدف از این حکومت نظامی کنترل جریان طاعونی است که در شهر شیوع پیدا کرده است. به مرور طاعون بر شهر مسلط و باعث مرگ افراد زیادی می‌شود. منتقدان طاعون را تمثیل تمامیت خواهی و مرگ را خدمتکار وفادار او می‌دانند.

در بخش دوم کتاب حکومت نظامی می‌بینیم و شخصیت اول تلاش می کند تا مقاومت را سازماندهی کند اما این کوشش با شکست مواجه می‌شود. در قسمت سوم ما شاهد پایداری موثری هستیم و مرگ کتاب خود را تسلیم مردمی می‌کند که مشتاقانه اسامی افرادی را که دوست ندارند خط می‌زنند!

روایت استعاره گونه در کتاب‌های آلبر کامو بی‌نظیر است. مثلا در "حکومت نظامی"، طاعون و فرمانروایی آن بر شهر اشاره نویسنده به جنگ داخلی اسپانیا است.

تنها اثری که در فقدان آلبر کامو و در عین حال با شکوه تمام رونمایی شد، کتاب "مرگ خوش" اثر این نویسنده خوش فکر است. گفته می‌شود کامو بعد از نوشتن این کتاب، انگیزه کافی برای نگارش " بیگانه" را پیدا کرده است. بخشی از این کتاب به عنوان نقل قول انگیزشی ممکن است بارها و بارها به گوشتان خورده باشد:

"کاترین! هیچ وقت تسلیم نشو. خیلی چیزها را در درونت داری و نجیب‌ترین آن‌ها احساسِ خوشبختی است. فقط منتظر مردی نباش که با تو سازگاری داشته باشد. این اشتباهی است که خیلی از زن‌ها مرتکب می‌شوند. تو خودت خوشبختی رو پیدا کن!"

داستان کتاب در ادامه زندگی مورسو، شخصیت اصلی "بیگانه" شکل می‌گیرد که مرد افلیجی را با رضایت خودش به قتل می‌رساند. هدف او از این کار تصاحب اموال مقتول بوده است. حالا مورسو که پول زیادی به دست آورده برای گذران ادامه زندگی به ایتالیا سفر می‌کند و ...