آشنایی با کمانچه و تاریخ آن در موسیقی ایرانی
کمانچه‌ای که امروز می‌بینیم با نمونه‌های قدیمی که در بسیاری از تصاویر قدیمی و موزه‌ها می‌بینیم متفاوت است. این ساز یک مدل تکامل یافته است که فقط شکل نواختن آن به نمونه قدیمی شباهت دارد. یکی از مواردی که باعث می‌شود کمانچه با تمام سازهایی که دیده‌اید متفاوت باشد شیوه نوازندگی آن است.
نوازندگی کمانچه حال و هوا و اصول خاص خود را دارد. نوازنده برای این ساز روی سطح صافی نظیر صندلی یا زمین می‌نشیند و آن را به صورت عمود روی پاها قرار می‌دهد. سازوکار نواختن این ساز شباهت زیادی به ویولنسل دارد؛ با این تفاوت که کمانچه توسط نوازنده به خوبی کنترل می‌شود و کمانه یا آرشه آن نیز متناسب با بدنه تولید شده است.
قدمت این ساز به دوران صفویان برمی‌گردد و در آن دوره کمانچه مهم‌ترین آلت موسیقی در دربار پادشاه به شمار می‌رفت. در حال حاضر این ساز به صورت جهانی ثبت شده و نظیر انواع سازدهنی، گیتار یا ویولن به رسمیت شناخته می‌شود.
آشنایی با تمام بخش‌های تشکیل دهنده کمانچه
در هنگام خرید کمانچه فاکتورهای مختلفی مثل شکل کاسه، پوست، شیطانک و اصطلاحات مشابهی مطرح می‌شود که شاید در نگاه اول شما را سردرگم کنند. بنابراین برای خرید بهترین ساز که خروجی مناسبی داشته باشد باید با تمام بخش‌های کمانچه به عنوان ساز اصیل ایرانی آشنا باشید:
کاسه و جنس کاسه کمانچه
کاسه کمانچه مهم‌ترین بخش آن است که صدای تار در آن تولید و منعکس می‌شود. دو نوع کمانچه در بازار بر اساس طراحی کاسه وجود دارد: کمانچه پشت باز یا ترکه‌ای.
اکثر افراد یادگیری کمانچه را با انواع ترکه‌ای یا پشت بسته شروع می‌کنند. مدل‌های پشت باز در برخی از نواحی ایران و به صورت کاملا سنتی و محدودتر نواخته می‌شود. جنس کاسه کمانچه از چوب توت است؛ با این حال محصولاتی که در بازار می‌بینید ممکن است از این نظر متنوع باشند.
پوست ساز کمانچه و اهمیت آن
پوست ساز در واقع پوششی است که روی دهانه کاسه قرار می‌دهند. این پوشش می‌تواند مصنوعی یا از پوست حیوانات تهیه شده باشد. از دیدگاه حرفه‌ای پوست در کنار خرک و جنس آن می‌توانند روی صدا دهی ساز موثر باشند.
شیطانک کمانچه و فاکتورهای مرتبط با آن
شیطانک بخش اختصاصی در کمانچه نیست و تمام سازهای زهی این بخش را در بدنه دارند. شیطانک فاصله بین تارهای موجود روی بدنه هر ساز را تنظیم می‌کند. جنس شیطانک در سازهای مختلف با هم تفاوت دارد و این موضوع به کیفیت صدادهی بستگی دارد.
خرک کمانچه و جنس آن
خرک یک ساختار فیزیکی مشخص است که بر اساس برشکاری و طراحی روی چوب ایجاد می‌شود. خرک دارای یک سری شیار یا فضای خالی است که باعث می‌شود سیم‌ها با فاصله مشخصی از یکدیگر قرار گیرند.
فاکتورهایی که در خرید کمانچه باید بدانید
حالا که با تمام بخش‌های این ساز خوش صدا آشنا شدید وقت آن رسیده تا شناخت خود را در خریدی مطمئن و مناسب دخالت دهید:
انتخاب جنس چوب مناسب کاسه کمانچه
چوب توت از گذشته تا به حال بهترین چوب برای تولید انواع کمانچه بوده است. البته چوبی که برای انواع کمانچه پشت باز یا ترکه‌ای استفاده می‌شود ممکن است خالص نباشد.
به تناسب کاسه جنس چوب یا خرک هم متفاوت است. معمولا خرک و سایر اجزای کمانچه از چوب گردو طراحی می‌شود و بسیار حساس هستند. بنابراین حتما با کمانچه را با کیف و پوشش مخصوص حمل و نقل کنید.
جنس صدای کمانچه را بشناسید
اگر هنوز نمی‌دانید کدام نوع کاسه برای نواختن کمانچه بهتر است بد نیست ابتدا گوشتان را به نوای کمانچه عادت دهید. سازهای پشت باز صدای بسته‌ای دارند اما این صدا طنین و قدرت بیش‌تری دارد. سازهای ترکه‌ای صدای باز و شفافی دارند.
مرغوبیت جنس پوست کمانچه
همانطور که گفتیم پوستی که روی حفره کمانچه را می‌پوشاند بر خلاف ظاهر ساده‌ای که دارد نقش اساسی در کیفیت خروجی صدا دارد. خیلی از نوازندگان حرفه‌ای ضخامت پوست را خودشان تعیین و در تولید ساز سفارش می‌دهند. با این حال اگر در این زمینه تجربه ندارید بد نیست با تولید کننده یا فروشنده درباره نوع خروجی مطلوب خود گفتگو کنید.
سخن آخر
برای شروع آموزش و یادگیری کمانچه اولین گام استفاده از راهنمای خرید ساز کمانچه و انتخاب بهترین ساز است. فاکتورهایی نظیر جنس کاسه، نوع و ضخامت پوست، جنس دسته و خرک کمانچه در کیفیت صدای خروجی آن تاثیرگذار هستند. شما صدای حزن آمیز کدام نوع کمانچه را برای شروع نوازندگی بیشتر می‌پسندید؟ پشت باز یا ترکه‌ای؟
دیدگاهتان را بنویسید