شب یلدا: آشنایی با آداب، سنت‌ها و تمام ملزوماتی که در شب یلدا نیاز دارید

یلدا واژه‌ای ایرانی نیست؛ اما پاسداشت این شب طولانی سال یکی از کهن‌ترین رسم و رسومات ما ایرانی‌ها در طول 365 روز سال است. چیزی نزدیک به هشت هزار سال از تاریخ اولین شب برگزاری یلدا بر اساس کتیبه‌های کشف شده می‌گذرد؛ اما رسم برگزاری این جشن هرگز کهنه نشده و ایرانیان تلاش می‌کنند شب چله سال را مفصل‌تر از سال‌های قبل برگزار کنند.

شب یلدا یا چله تاریخچه طولانی و مفصلی دارد. از این شب که به عنوان طولانی‌ترین شب سال یاد می‌شود چله زمستانه شروع شده و به همین دلیل یلدا را آغاز شدت سرما می‌دانستند. درباره پیشینه این شب خاطره انگیز چه می‌دانید؟

اگر تا به حال فقط برگزار کننده جشن و دورهمی‌های شب یلدا بوده‌اید بد نیست درباره پیشینه، ملزومات این شب و نحوه تزیین آن‌ها و رسم هدیه دادن و هدیه گرفتن بیش‌تر بدانید. همراه ما باشید.

پیشینه یلدا و علت نامگذاری آن در تاریخ باستان

در باور ایرانیان کهن شب یلدا به سبب این که طولانی بر روشنایی روز بیش‌تر از همیشه غالب می‌شد روز مبارکی نبود؛ اما مردم برای برطرف کردن این نامبارکی دورهمی و مهمانی برگزار می‌کردند و با رسم و رسوم خاصی که داشتند این شب طولانی را خوش می‌گذراندند.

طبق برخی از اسناد و روایات تمام ایرانیان از جمله پادشاهان و رعیت در این شب متحد می‌شدند و به صرف تمام آذوقه‌ای که در این مدت ذخیره سازی کرده بودند می‌پردازند. آتش یکی از مهم‌ترین ارکان جشن شب یلدا بوده که در تاریخ از آن یاد شده است. به مرور زمان استفاده از آتش جای خود را به انواع کرسی داد و هنوز هم از کرسی به عنوان نماد آتش و روشنایی استفاده می‌شود.

یلدای طولانی یا شب چله بزرگ؟

در برخی از منابع از یلدا به عنوان شب چله یاد کرده‌اند. در گذشته هم ایرانیان در این شب طولانی هدایایی را برای تازه عروس و تازه داماد تحت عنوان پیشکش شب یلدا ارسال می‌کردند. اما چرا به یلدا شب چله می‌گفتند؟

در گذشته روزهای سرد زمستانی را به دو چهل روز متوالی تقسیم می‌کردند و این تقسیم بندی هم ریشه در امور و کارهای کشاورزی و دامپروری دارد. گذشتگان ما شب یلدا را آغاز چله بزرگی می‌دانستند که قرار است طی آن سردترین روزهای سال را تجربه کنند. بعد از چله اول چله دوم فرا می‌رسد و رنگ و بوی بهاری با خود دارد.

چیدمان سفره یا میز یلدا با تم خاص

در گذشته استفاده از آتش و دورهمی‌های ساده تنها کاری بود که برای شب یلدا انجام می‌شد. اما امروزه این شب طولانی با چیدن سفره یا میز مخصوص یلدا و استفاده از عناصر و آیتم‌های خاص ماندگار می‌شود. درباره این که رسم چینش سفره و اقلام آن از چه زمانی باب شده اطلاعات مشخصی در دست نیست.

چیدمان سفره مخصوص شب یلدا از رسوماتی است که بیش‌تر توسط زرتشتیان ایرانی برگزار می‌شد. این رسم اکنون میان تمام خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود و عناصر و اجزای آن کاملا سلیقه‌ای است؛ اما معمولا چند قلم خاص برای چیدمان سفره شب یلدا نیاز داریم:

میوه‌های خاص شب یلدا

در سفره شب یلدا می‌توانید انواع و اقسام میوه‌ها را قرار دهید؛ اما انار و هندوانه مهم‌ترین میوه‌هایی هستند که به عنوان نماد برکت در شروع چله بزرگ سال و در یلدا استفاده می‌شدند.

انار قداست زیادی بین اساطیر و خدایان ایران باستان دارد. زرتشتیان از انار به عنوان میوه بهشتی و از درختان آسمانی یاد کرده‌اند و همین موضوع هم باعث شده تا به مرور زمان انار به یکی از میوه‌های اصلی سفره‌های شب یلدا تبدیل شود.

یک فلسفه دیگر برای استفاده از انار در شب یلدا وجود دارد و آن کادو شب یلدای تازه عروس است که باید انار حتما در آن وجود داشته باشد. ایرانیان کهن باور داشتند که انار میوه‌ای آسمانی است که با مصرف آن قدرت باروری و ازدیاد نسل در زوج‌ها بهبود می‌یابد. همین دیدگاه باعث شده تا از انار به عنوان میوه اصلی شب یلدا یاد شود.

بعد از انار نوبت به هندوانه می‌رسد که حضور آن در شب چله کمی عجیب و سوال برانگیز است. هندوانه هم می‌تواند نماد برکت و نعمت‌های آسمانی باشد؛ اما به نظر می‌رسد از آن جایی که هندوانه میوه خنکی است یادآور روزهای گرم و نورانی پیشرو برای مردمان سرزمین باشد.

سخن آخر

شب یلدا یا شب چله از غروب آخرین روز پاییز شروع و تا نیمه شب و اول دی ماه ادامه دارد. در این شب به رسم گذشته سفره مخصوص شب یلدا برپا و در آن از انواع آجیل، میوه، عناصر تزئینی، شاهنامه و دیوان حافظ استفاده می‌شود. در بلندترین شب سال آیین و عاداتی نظیر کادو دادن به تازه عروس و تازه داماد نیز مرسوم است.